Theaters in Nederland

Een interactieve, diachrone kaart van alle theaterlocaties in Nederland.

Milco Feijnenbuik, Theatercollectie Allard Pierson

I. (Ivan) Kisjes, Create Lab, Universiteit van Amsterdam

Rob van der Zalm, Theatre Studies, Universiteit van Amsterdam

Een theaterkaart van Nederland, waarop door de tijd heen te zien is op welke locaties er een (semi-) professioneel opererend theater gevestigd was. Het project was snel bedacht, maar het bleek een lange weg naar het uiteindelijke resultaat dat hier gepresenteerd wordt.

ertrekpunten voor dit project waren de publicatie Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw van Bob Logger en Eric Alexander (2007), en de interactieve, diachrone kaart van Theaters in Amsterdam (2019) die in het kader van Create, Creative Amsterdam, an e-humanities perspective en het project Onstage gerealiseerd werd door Charlotte Vrielink (pre-PHD). Belangrijke informatie (en inspiratie) werd daarnaast gehaald uit de website CinemaContext , en het daaruit voortkomend onderzoek naar het Nederlandse bioscoopwezen¹. Theaters gingen in het verleden nogal eens over in de handen van bioscoopexploitanten. En sommige bioscoopexploitanten programmeerden ook theater of theater-acts.

Een andere belangrijke bron voor de lijst van onze ruim 1100 theaterlocaties was de digitale Theaterencyclopedie. Onder de knop ‘Theaters’ zijn daar honderden theaterlocaties te vinden. Ook hiervoor was het aanvankelijke vertrekpunt Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw, maar door vrijwilligers en de ‘community’ van de website zijn daar de afgelopen jaren nog tientallen nieuwe locaties aan toegevoegd, van groot tot klein en van oud tot nieuw.

Omdat de Theaterencyclopedie het wiki-principe hanteert, en omdat de gebruikte bronnen niet altijd worden vermeld of waren te achterhalen, leverde deze informatie echter ook een aantal problemen of op z’n minst vragen op: hoe precies zijn de aangeleverde data (jaartallen / locatie)? Wat was de status van de betreffende locatie? Waren er alleen amateurvoorstellingen of was er ook professioneel theater te zien? En gebeurde dat incidenteel of structureel?

In de periode 2020-2022 is de hele, ruwe lijst nog een keer kritisch tegen het licht gehouden en zijn de data met behulp van studenten theaterwetenschap van de Universiteit van Amsterdam waar mogelijk aangevuld of gepreciseerd, onder meer door grondig onderzoek via krantenarchief Delpher en door contact met theaterlocaties zelf².

Uiteindelijk is het een bonte verzameling geworden van allerlei soorten locaties. Om te voorkomen dat er te zeer appels met peren worden vergeleken, hebben we nog een aantal extra kenmerken toegevoegd waarop ook kan worden gesorteerd:

• - Type locatie: onderscheid is gemaakt tussen theatergebouwen, theaterzalen (opgenomen in een groter complex) en openluchttheaters
• - Aantal zalen
• - Toeschouwerscapaciteit
• - Lidmaatschap VSCD (Vereniging Schouwburg en Concertgebouw Directies)

Sommige locaties hebben we uiteindelijk geschrapt, bijvoorbeeld omdat ze wel als concert- of bioscoopzaal, maar nauwelijks als theaterzaal waren gebruikt. Of omdat er uitsluitend amateurvoorstellingen te zien zijn (geweest). Of simpelweg omdat we het bestaan of de aard ervan niet konden verifiëren.

Een aantal slotopmerkingen over de gegevens:

De genoemde bronnen verschaften ons de adresgegevens en de jaren van opening en sluiting van een groot gedeelte van de theaters in Nederland. Voor veel theaters waren de minimale data (locatie, datum/jaar van opening/sluiting) echter niet precies of helemaal niet bekend.

De locaties zijn zo precies mogelijk vastgesteld, op basis van de adressen en de bijbehorende postcodes. Is het theater verdwenen (gesloopt of verwoest) of is het stratenplan veranderd, dan is voor de postcode gekozen die het dichtst bij de oorspronkelijke locatie in de buurt komt. De locatie heeft dan in de opmerkingen de toevoeging ‘bij benadering’ gekregen.

Precieze data van opening(svoorstellingen) of sluiting waren vaker niet dan wel te achterhalen. We zijn dus in bijna alle gevallen op jaartallen uitgekomen. Ook hier zijn nog relatief veel onzekerheden en open plekken. In dat geval is dat in de opmerkingen vermeld als ‘jaar van opening bij benadering’.

Ook in een ander opzicht is deze kaart niet af: nog steeds worden er in Nederland theaters gesloten en geopend. Deze kaart geeft de situatie weer zoals die in september 2023 was. Het is onze ambitie om deze wijzigingen via een jaarlijkse update in de kaart te integreren. Uiteraard hopen we dat deze diachrone theaterkaart historici zal uitnodigen tot nader onderzoek. Over de resultaten worden wij graag geïnformeerd.

Contact:
R.G.C.vanderZalm@uva.nl
theaterencyclopedie@uva.nl